Son ayakkabı e-ticaretçisinin ölümü
Tony Hsieh geçen hafta evinde çıkan yangında feci şekilde can verdi. Kendisi Zappos.com isimli e-ticaret şirketinin kurucusu olarak dünya girişimcilik tarihine geçmişti. Efsane Cumalar hayatımızın doğal akışının parçası değilken ayakkabı e-ticareti, her koşulda ayakkabıyı değiştirmeye dayalı müşteri memnuniyeti ile Hsieh ile başlamıştı. 2009’da şirketini Amazon’a sattı.
Bugün ABD’de yeni bir Zappos.com kurulamaz, çünkü tüm müşteri verisi Amazon’da. Sosyal ağlara dayalı bir iş kurmak isterseniz de tüm veri Facebook’ta. Bunların dışında kalan neredeyse tüm dijital işler de Google’ın elinde: e-posta, harita ve birçok e-ticaret dikeyinde arama. ABD’de COVID-19’a karşı açıklanan destek paketi ile merkez bankası bilançoları rekor ölçüde genişleyince borsa da rekora koştu. Borsa yükselişinde ikinci dalga filan dinlemiyor. Ancak her hisse yükselmiyor. Borsa verisine biraz daha detaylı bakarsanız neredeyse tüm yükselişin birkaç teknoloji şirketinden kaynaklandığını görürsünüz. Amazon, Facebook, Google, Apple, Microsoft ve Netflix’in toplam piyasa değeri COVID-19’un ilk 5 ayında 1,9 trilyon dolar artmış.
Lenin’in dediği gibi “On yıllarca hiçbir şey olmaz, sonra her şey bir yılda olur.” 2020 senesi de böyle bir yıldı. Küresel ekonomide dijitalleşmenin etkisi ile büyük kopuşu gördük. Dijitalleşme aynı zamanda yeni bir küresel iş bölümü demek. Türkiye’den baktığınızda eğer artık yeni bir Zappos kuramayacaksanız, “hangi alanlarda yerli teknoloji şirketleri geliştirebiliriz ve bunun için ne yapmamız lazım” diye planlamamız lazım.
2020’yi kapatırken beraber yaşadığımız tecrübelere bakalım, neler yaparsanız yerli teknoloji şirketlerinin önünü kesersiniz? Sosyal medya şirketlerine reklam vermeyi yasaklarsanız, e-ihracatçınızın satış yapamaz, yukarıda bahsettiğim sosyal medya şirketlerinin ruhu bile duymaz. Çünkü toplam gelirleri içinde Türkiye’nin bir önemi yok, ama bizim e-ihracatımızın anahtarı bu mecralarda. Aynı şirketler Türkiye’den uzaktan çalışma ile yazılımcı tuttuğunda bunları dar mükellef diye gelir vergisinden muaf tutarsanız, sizin şirketleriniz yazılımcı bulamaz, şirketleriniz büyüyemez. Mütekabiliyet esasına göre sınır ötesi veri transferleri yasaklanırsa, Türkiye’deki teknoloji şirketleri iş yapamaz hale gelir. Teknoloji girişimcilerinin yapacağı işleri devlet yapmaya kalkarsa teknoloji ekosistemi gelişmez. Çufçuf diye TCDD’ye e-scooter işi kurdurmak, devlete bulut mutfak açtırmak veya özel sektörün yapacağı ödeme işlerini yaptırmak bu sonucu doğurur.
Türkiye yeni ekonomik hikayesini teknoloji üzerine yazmazsa, Çin sermayesi ulusal güvenlik nedeniyle Hindistan’dan kovulduğu zaman Türkiye’ye gelmez, Endonezya’ya gider. Endonezya’da Çinliler sayesinde bu sene girişim sermayesi yatırımları yüzde 55 arttı. Müslüman ülkelerden çıkan ilk 10 milyar üstü değerlemeli şirket Gojek bizden değil Endonezya’dan çıktı. Demek ki Çin ile iyi ilişkinizin olması aşı almak için yeterli ama yatırım çekmek için yeterli değil. Yatırım çekmek için teknolojiye dayalı bir hikaye lazım. Dünya ekonomisi hızla dönüşürken, yerimizi yüksek katma değerli ülkeler arasında almak için son şansımız. 2021’i iyi değerlendirmemiz lazım.
Bu yazı 4 Aralık 2020 tarihinde Dünya Gazetesi’de yayımlanmıştır.
